تبیین مؤلفه‌های تأثیرگذار برتحقق آموزه‌های اسلامی در نظام کارکردی باغ ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری اسلامی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.

2 استاد گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.

چکیده

چکیده
در قرآن کریم و احادیث توصیف بهشت به‌طور مفصل بیان شده است باغ‌های گسترده با درختان انبوه و نهر‌های جاری از زیر درختان و قصر‌های باشکوه که اقامتگاه دائمی مسلمانان است. باغ ایرانی همواره نمودی از بهشت و باغ‌های بهشتی بوده و باغ‌های ایرانی با ترکیبی از فضای سبز و کارکرد ابنیة مستقر در آن‌ها در دسته‌بندی‌های متفاوتی قرار گرفته‌اند و دارای کارکرد‌های متنوعی بوده‌اند. هدف از این پژوهش تطبیق کارکرد باغ‌آموزه‌های اسلامی با باغ ایرانی و بررسی عوامل تأثیرگذار در تحقق آموزه‌های اسلامی در نظام کارکردی باغ ایرانی است و به سؤال‌های کارکرد باغ‌ ایرانی تا چه حدی با کارکرد باغ‌آموزه‌های اسلامی مطابقت دارد؟ چه عواملی و چگونه بر تحقق آموزه‌های اسلامی در نظام کارکردی باغ ایرانی تأثیرگذارند؟ به روش توصیفی-تحلیلی و با رویکرد تطبیقی پاسخ داده می‌شود. روش گردآوری اطلاعات در گام اول با مطالعه اسنادی-کتابخانه‌ای مؤلفه‌های باغ‌آموزه‌های اسلامی استخراج شده و در یازده نمونه باغ ایرانی بررسی می‌شود. در گام بعدی با مصاحبة میدانی و بهره‌گیری از روش دلفی، از نظرات خبرگان عوامل تأثیرگذار در تحقق آموزه‌های اسلامی در نظام کارکردی باغ ایرانی شناسایی و بررسی می‌شوند. در راستای دستیابی به هدف پژوهش با تطابق باغ ایرانی و باغ در آموزه‌های اسلامی می‌توان نتیجه گرفت که با توجه به کارکرد باغ‌آموزه‌های اسلامی دسته‌بندی که برای کارکرد باغ‌ ایرانی می‌توان ارائه کرد باغ‌کاخ، باغ‌کوشک، باغ‌منزل، باغ میوه، باغ‌تخت، باغ آب و باغ تجیر است. عوامل تأثیرگذار که در تحقق آموزه‌های اسلامی در نظام کارکردی باغ ایرانی نقش دارند شامل مؤلفه‌های جامعه‌شناسی (جایگاه سیاسی و اجتماعی افراد) و مؤلفة جغرافیا (اقلیم منطقه) که باعث ایجاد محدودیت‌هایی در تحقق آموزه‌های اسلامی می‌شوند و مؤلفة جامعه‌شناسی (فرهنگ، امنیت و اقتصاد) و مؤلفة جغرافیا (عوارض زمین) جزء عوامل تقویت‌کننده و هم‌راستا با آموزه‌های اسلامی هستند. نتایج نشان‌می‌دهد مؤلفه‌های عوامل محدودکننده تأثیر بیش‌تری نسبت به مؤلفه‌های عوامل تقویت‌کننده در تحقق آموزه‌های اسلامی در کارکرد باغ‌های ایران دارند. در عوامل محدودکننده مؤلفة جامعه‌شناسی تأثیر بیش‌تری از مؤلفة جغرافیا دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Factors Affecting the Realization of Islamic Teachings in the Functional System of the Persian Garden

نویسندگان [English]

  • Shamim Nottagh 1
  • Azita Belali Oskuyi 2
1 Master’s student in Islamic Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Iran.
2 Professor, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Iran.
چکیده [English]

Holy Quran and hadiths have provided a detailed description of heaven. It has been described as dense trees and streams flowing under the trees, and magnificent palaces that are the permanent residence of Muslims. Iranian gardens have always been a manifestation of heaven and heavenly gardens. A combination of green space and the function of the buildings within which located, Iranian gardens have been placed in different categories and had various functions. The present study compares the functions of the gardens in Islamic teachings with the Iranian garden and investigates the factors affecting the realization of Islamic teachings in the functional system of the Iranian garden. It also seeks to answer the following questions: To what extent the function of the Iranian garden corresponds to the function of the garden of Islamic teachings? What factors and how do they affect the realization of Islamic teachings in the functional system of the Iranian garden? These questions were answered by a descriptive-analytical method and a comparative approach. In the first step of data collection, using the document-library method, the components of the garden of Islamic teachings were extracted and examined in eleven samples of Iranian gardens. In the next step, with field interviews and using the Delphi method, the factors affecting the realization of Islamic teachings in the functional system of the Iranian garden were identified and examined based on the opinions of experts. In line with achieving the study goal, by comparing the Iranian garden and the garden in Islamic teachings, it can be concluded that the gardens in Islamic teachings can be classified into different categories based on their function, pavilion garden, house garden, fruit garden, Takht garden, water garden, and enclosed garden.
The factors that play a role in the realization of Islamic teachings in the functional system of the Iranian garden include the sociological components of the political and social position of people and the geography component of the climate of the region), which cause limitations in the realization of Islamic teachings. Also, the sociological components of culture, security, and economy and the geography component of land toll are the strengthening factors and are in line with Islamic teachings. The results show that the components of the limiting factors have a greater impact than the components of the strengthening factors in the realization of Islamic teachings in the function of Iranian gardens. Among the limiting factors, the sociology component has a greater effect than the geography component.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian garden
  • Functional system
  • Islamic teachings
  • قرآن کریم.
  • اصغری، مریم و کلانتری، محسن. (1391). گردشگری تبریز: فرصتها، چالشها و راهبردهای توسعه. تهران: آذرکلک.
  • اعتضادی، لادن. (1392). دریچه‌ای به باغ ایرانی. منظر، (24)، 52-55.
  • افخمی، بهروز و خسروی، زینب. (1397). معنا و کارکرد باغ ایرانی (با تأکید بر دورة هخامنشی). پژوهشهای ایرانشناسی، 8 (2)، 21-27.
  • انصاری، مجتبی و محمودی‌نژاد، هادی. (1386). باغ ایرانی تمثیلی از بهشت با تأکید بر ارزش‌های باغ ایرانی در دوران صفوی. هنرهای زیبا، 29 (29)، 39-48.
  • انصاری، مجتبی. (1378). ارزشهای باغ ایرانی (صفوی-اصفهان). ر(رسالة منتشرنشدة دکتری معماری)، دانشگاه تهران دانشکدة هنرهای زیبا، گروه دکتری معماری، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، تهران، ایران.
  • ا نصاریان، حسین. (1392). صحیفة سجادیه. قم: انتشارات آیین دانش.
  • بانی مسعود، امیر. (1384). باغهای تاریخی تبریز. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  • بلالی اسکویی، آزیتا و کیانی، زهرا. (1399). بازنمایش ساختار باغ ایرانی در نگارگری و قالی‌های باغی در دورة صفویه. شهرسازی و معماری هویت محیط، 1 (4)، 73-96.
  • بلالی اسکویی، آزیتا و محمودی، رویا. (1399). تحلیل تفسیری باغ در نگارة باغچه‌های درگزین مطراقچی. باغ نظر، 17 (84)، 29-38.
  • بلالی اسکویی، آزیتا؛ نظرزاده عنصرودی، فرناز و نظرزاده عنصرودی، ائلناز. (1398). تجلی مفهوم آب از باغ بهشتی قرآن در باغ ایرانی. معماری اسلامی، 8 (3)، 19-38.
  • بمانیان، محمدرضا؛ تقوایی، علی‌اکبر و شهیدی، محمدشریف. (1387). بررسی بنیادهای فرهنگی-محیطی در عناصر کالبدی باغ‌های ایرانی (قبل و بعد از اسلام). علوم و تکنولوژی محیطزیست، 10 (1)، 103-112.
  • پاینده، ابوالقاسم. (1383) . نهج‌الفصاحهه. قم: انصاریان.
  • پورجعفر، محمدرضا؛ رستمی، ثریا؛ پورجعفر، علی و رستمی، محسن. (1392). تجلی مفاهیم قرآنی در باغ ایرانی با تأکید بر سورة انسان (نمونة موردی: باغ دولت‌آباد یزد). پژوهشهای میانرشتهای قرآن کریم، 4 (1)، 7-22.
  • پورجعفر، محمدرضا؛ رستمی، ثریا؛ پورجعفر، علی و رستمی، محسن. (1396). باغ ایرانی، تصویر عینی از بهشت توصیفی قرآن با تأکید بر سورة واقعه. اندیشة معماری، 1 (2)، 1-14.
  • پورجعفر، محمدرضا و وثیق، بهزاد. (1387). تصویر باغ و عناصر منظر در قرآن با تأکید بر سورة الرحمن. باغ نظر، 5 (9)، 23-34.
  • جواهریان، فریار. (1383). باغ ایرانی حکمت کهن، منظر جدید. تهران: موزة هنرهای معاصر تهران.

حکمتی، جمشید. (1381). طراحی باغ و پارک. تهران: انتشارات فرهنگ. •

حیدرنتاج، وحید. (1393). باغ ایرانی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی. •

  • حیدرنتاج، وحید و رضازاده، اسحق. (1394). همنشینی آب گیاه و نظرگاه به دنبال کهن‌الگوی باغ ایرانی. منظر، 7 (33)، 48-55.
  • خوانساری، مهدی؛ مقتدر، محمدرضا و یاوری، مینوش. (1383). باغ ایرانی، بازتابی از بهشت. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
  • دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامة دهخدا. تهران: مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  • رحمانی، عبدالله؛ وزیری‌نژاد، رضا؛ احمدی‌نیا، حسن و رضائیان، محسن. (1399). مبانی روش‌شناختی و کاربردهای روش دلفی: یک مرور روایی. مجلة دانشگاه علوم پژشکی رفسنجان، 19 (5)، 515-538.
  • روحانی، غزاله. (1383). گیاه در باغ ایرانی. خلاصة مقالات نخستین همایش باغ ایرانی. تهران، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور.
  • زانگری، لوئیجی؛ رحمتی، نازیکا ماندانا و لورنزی، بونلا. (1391). باغ‌های ایرانی-اسلامی (ترجمة مجید راسخی و فرهاد تهرانی). تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  • شاهچراغی، آزاده. (1395). پارادایمهای پردیس (درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی). تهران: جهاد دانشگاهی.
  • طباطبایی، سید محمدحسین. (1367). تفسیرالمیزان (ترجمة ناصر مکارم شیرازی). قم: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی.
  • طبرسی، فضل‌بن حسن. (1352). تفسیر مجمع‌البیان (ترجمة احمد بهشتی). تهران: فراهانی.
  • طوسی، محمدبن حسن. (1388). امالی شیخ طوسی (ترجمة صادق حسن‌زاده). قم: اندیشة هادی.
  • علائی، علی. (1388). تنوع در طرح معماری باغ‌های تاریخی شیراز باغ ارم، باغ‌تخت، باغ جهان‌نما و باغ دلگشا. صفه، 19 (2)، 5-20.
  • کاشانی، ملا فتح‌الله. (1388). تفسیر کبیر (منهج الصادقین فی الزام المخالفین). قم: نوید اسلام.
  • قرائتی، محسن. (1385). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
  • متدین، حشمت‌الله. (1389). علل پیدایش باغ‌های تاریخی ایران. باغ نظر، 7 (15)، 51-62.
  • متدین، حشمت‌الله و متدین، رضا. (1394). لزوم ایجاد باغ. هنر و تمدن شرق، 3 (7)، 19-26.
  • مقتدر، منوچهر. (1383). فیلم باغ‌های تاریخی-رهنمودهای یونسکو- کارگردان: فرهاد داریوش. تهیه کننده: موزة هنرهای معاصر تهران.
  • مقدادی، زهرا و موسوی گیلانی، سید رضی. (1395). معنویت و حکمت در معماری سبک چهارباغ در دوران صفوی. الهیات هنر، 3 (5)، 6-28
  • مکارم شیرازی، ناصر. (1387). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • موسوی موحدی، علی‌اکبر. (1377). هنر میراث معنوی و تجلی آن. هنرهای زیبا، (3-4)، 25-28.
  • مهربانی گلزار، محمدرضا و فاطمی، مهدی. (1395). ساختار کوشک در باغ‌های خراسان، الگویی برای سکونت دائم. هنر و تمدن شرق، 4 (13)، 42-51.
  • نصر، طاهره. (1389). تجلی حکمت در باغ ایرانی. شیراز: رخشید.
  • نعیما، غلامرضا. (1385). باغهای ایران. تهران: پیام.
  • نقی‌زاده، محمد. (1387). خاستگاه‌های ایدة بهشت‌سازی در زمین. کتاب ماه هنر، (124)، 40-62.
  • ورجاوند، پرویز. (1375). دانشنامة جهان اسلام. تهران: مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی.

•  ویلبر، دونالد نیوتن. (1348). باغ‌های ایرانی و کوشک‌های آن (ترجمة مهین‌دخت صبا). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی