پیوند آب، معماری و شهر پیش از مدرنیزاسیون آبرسانی در منطقۀ لارستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری تخصصی،گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 دانشیار، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

چکیده
پیوند دوجانبة آب و شهرهای ایران طی قرون متمادی توسعه و تداوم سکونت را ممکن ساخته بود؛ در دورة معاصر سیستم آبرسانی در سلطة فناوری قرار گرفت و در نتیجة ارتباط سکونتگاه‌ها و این عنصر حیاتی دچار تغییر بنیادی شد. چالش بزرگ کم‌آبی که حاصل قطع رابطة زیستی-فرهنگی چندهزارسالة انسان ایرانی با مؤلفة سرزمینی آب و روش‌های دستیابی به آن است هم‌اکنون بحرانی‌ترین وضعیت را در سطح سرزمین دارد. ساکنان جنوب استان فارس (لارستان) حسب شرایط جغرافیایی و اقلیمی راه‌حل‌های پایداری برای دستیابی به آب یافته بودند که در دورة معاصر رو به فراموشی است.
بازشناخت پیوند میان اجزای چرخة دستیابی به آب و شکل‌گیری بافت شهری در لارستان قدیم، هدف عملیاتی پژوهش است. به این منظور تکنیک‌ها و سازه‌های سنتی آبی پیش از مدرنیزه‌شدن سیستم آبرسانی منطقة لارستان در این تحقیق به روش کیفی مورد بررسی قرار گرفته است.
نتیجة اصلی این پژوهش، تأثیرپذیری ساختار کهن شهرهای جنوبی استان فارس از هیدروگرافی طبیعی و مصنوعی و توجه به آن در توسعة بافت است. اطلاعات به‌دست‌آمده نشان داد سکونت در این منطقه بر دو اصل ذخیرة آب سیلاب‌ها به‌وسیلة سازه‌های سنتی آبی و نحوة توزیع آن استوار بوده است و تعادلی میان شهر و طبیعت را به‌وجود آورده بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Integration Between Water, Architecture, and the City Before the Modernization of Water Supply in the Larestan Region*

نویسندگان [English]

  • Abdolvahid Ostadzadeh 1
  • Ghazal Keramati 2
  • Vahid Ghobadian 3
1 Ph.D. Candidate, Department of Architecture, Faculty of Faculty of Architecture and Urban Planning, Central Tehran Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Asst. Professor, Faculty of Faculty of Architecture and Urban Planning, Central Tehran Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Assoc. Professor, Faculty of Faculty of Architecture and Urban Planning,, Central Tehran Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Abstract
The bilateral connection between water and Iranian cities has made development and continuity of settlement possible over many centuries; In the contemporary period, the water supply system was dominated by technology, and as a result, the relationship between settlements and this vital element underwent a fundamental change. The great challenge of water shortage, which is the result of breaking the biological-cultural relationship of several thousand years of Iranian people with the territorial component of water and the methods of obtaining it, is now the most critical situation in the territory. Residents of the south of Fars province (Larestan) have found sustainable solutions for obtaining water according to geographical and climatic conditions, which are being forgotten in the contemporary era.
Recognizing the link between the components of the water access cycle and the formation of the urban fabric in old Larestan is the operational goal of the research. For this purpose, the traditional water techniques and structures before the modernization of the water supply system of the Larestan region were investigated using a qualitative method.
The main result of this research shows the structure of the ancient cities of southern Fars province has been influenced by natural and artificial hydrography and underscores the development of the fabric. The information obtained showed that the settlement in this area was based on the two principles of flood water storage using traditional water structures and its distribution method and created a balance between the city and nature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban water supply system
  • Water extraction
  • Urban structure
  • Larestan
  • آراسته، مجتبی و تقوایی، علی‌اکبر. (1391). بررسی تطبیقی جایگاه آب‌انبار در سازمان فضایی شهرهای تاریخی ایران (نمونة موردی شهرهای یزد و لار). فصلنامة مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 3 (10)، 97-107.
  • آل‌هاشمی، آیدا. (1399). پیوند زیرساخت‌های آبی سنتی و نظام محله‌ای در شهرهای ایران ساختار شهری و زیرساخت آبی در شهر سمنان. هنروتمدن شرق، 8 (27)، 5-14.
  • اهری، زهرا و حبیبی، سیدمحسن. (1380). مکتب اصفهان در شهرسازی (زبان‌شناسی عناصر و فضاهای شهری، واژگان و قواعد دستوری). تهران: دانشگاه هنر.
  • اهری، زهرا. (1395). تأملی بر مفهوم ساختار و چگونگی شناسایی آن در شهر ایرانی پیش از دوران مدرن. فیروزه اسلام، (2)، 45-68.
  • ایران‌منش، نسیم؛ پورجعفر، محمدرضا؛ خطیبی، محمدرضا و زیاری، کرامت‌اله. (1400). نقش آب در ریخت‌شناسی شهر تاریخی قزوین دورة قاجار. باغ نظر، 18 (96)، 31-46.
  • بدره، محسن؛ سجادی، حامد و فرزانه، محمدرضا. (1398). دانش بومی ساخت و بهره‌برداری از سازة تاریخی آبی برکه در جزیرة قشم. دو فصلنامة دانش‌های بومی ایران، 6 (12)، 538-581.
  • ثروتی، محمدرضا. (1383). تنگناهای طبیعی توسعة شهر لار. فصلنامة جغرافیایی سرزمین، 1 (4)، 1-2.
  • جواهری، پرهام و جواهری، محسن. (1378). چارة آب در تاریخ فارس. تهران: نشر کمیتة ملی آبیاری و زهکشی ایران.
  • جواهری، پرهام و جواهری، محسن. (1380). چارة آب در تاریخ فارس. تهران: نشر کمیتة ملی آبیاری و زهکشی ایران.
  • جواهری، پرهام و جواهری، محسن. (1383). چارة آب در تاریخ فارس. تهران: انتشارات سمر.
  • حافظ‌نیا، محمدرضا. (1385). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
  • خیرآبادی، مسعود. (1376). شهرهای ایران (ترجمة حسین حاتمی‌نژاد و عزت‌اله مافی). مشهد: نیکا.
  • سالاری، فرضعلی و نوری، مهدی. (1395). درآمدی برفرهنگ بهره‌گیری از آب در محیط جغرافیایی جنوب فارس. تهران: آئین محمود.
  • سلیمان‌زاده، سیما و فلاحی، علیرضا. (1397). بازخوانی بازسازی شهر لار پس از زلزلة سال 1339. مجلة مسکن و محیط روستا، (161)، 17-32.
  • ضیاءتوانا، محمدحسن. (1393). جایگاه عناصر شهر شرق اسلامی در ریخت‌شناسی شهر قدیم لار. معماری و شهرسازی آرمانشهر، (21)، 365-375.
  • عرب، علیرضا و دهواری، علی‌اصغر. (1390). خوشاب روشی سنتی در مدیریت آب و خاک استان سیستان و بلوچستان. مجموعه مقالات همایش بین‌المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب، یزد، ایران. https://civilica.com/doc/1361 .
  • قلی‌پور، آرین. (1385). هیدروکراسی یا بوروکراسی. دانش مدیریت، 19 (75)، 103-123.
  • کاظمی، علی. (1390). بررسی آب‌انبارهای لارستان فارس، امکان‌سنجی بازسازی و استفادة مجدد از آن‌ها (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد کشاورزی گرایش آبیاری و زهکشی). دانشکدة کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، ایران.
  • کامجو، یعقوب. (1400). دانشنامة آثار تاریخی لارستان کهن. تهران: نشر پیروز.
  • کرامتی، محمدهادی. (1333). تاریخ دلگشای اِوَز. شیراز: نوید.
  • کرامتی، غزال. (1385). جایگاه آب در شهر ایرانی دیروز و امروز. مجموعه مقالات سومین کنگرة تاریخ معماری و شهرسازی ایران. کرمان: پایگاه پژوهشی ارگ بم.
  • کمال، حمیرا. (1383). بررسی آثار تاریخی و هنری اوز (درون‌شهری و برون‌شهری). شیراز: نوید.
  • مجیدزاده، یوسف. (1368). آغاز شهرنشینی در ایران. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • معماریان، غلامحسین. (1388). معرفی گوشه‌ای از معماری ناشناختة ایران: ساختمان آب‌انبارها. معماری و شهرسازی، 2 (2)، 125-141.
  • منصوری، سیدامیر؛ آل‌هاشمی، آیدا و جمشیدیان، محمد. (1393). سیستم آبی بخارا به‌عنوان زیرساخت منظرین شهر. باغ نظر، 11 (31)، 1-16.
  • وثوقی، محمدباقر؛ تقوی، کرامت‌اله؛ رحمانی، صادق و عابدی‌راد، منوچهر. (1385). تاریخ مفصل لارستان. تهران: انتشارات همسایه.
  • هوشمند، حسن. (1383). میرآب، نگرشی اجمالی به تأسیسات کهن و نوین آبی در لارستان. تهران: انتشارات لوزا.

 

  • Bonine, M. E. (1979). The Morphogenesis of Iranian Cities. Annals of the Association of American Geographers, 69 (2), 208-224.
  • Conzen, M. R. G. (1960). Alnwick, Northumberland. London: George Philip & Son.
  • English, P. W. (1968). The origin and spread of Qanats in the old word. Proceedings of the American Philosophical Society, (3), 170-181.
  • Given, L. M. (Ed.) (2008). The SAGE encyclopedia of qualitative research methods. SAGE Publications, Inc.
  • Roaf, S. (2003). Settlement Form and Qanat Routes in the Yazd Province Qanat, Karez and Katara. London: The Middle East Center, school of oriental and African studies.
  • Ikemoto, F., Sakura, K. & Astaburuaga Adrián, T. (2021). The Influence of Historical Irrigation Canals on Urban Morphology in Valencia, Spain, Land. MDPI, 10(7), 1-28.
  • Laureano, P. (2001). The Water Atlas: Traditional Knowledge to Combat Desertification (A. Cirella, and A. Whitehouse, Trans.). UNESCO, Paris.
  • Mirahmadi, F. & Altan, H. (2018) .A solution for future designs using techniques from vernacular architecture in southern Iran. Sust. Build, 3 (1).
  • Najaf, S. M. A. & Yaghoubi, M. (2015). Thermal study of a cistern’s dome (the case of Motamed cistern in Lar, Iran). Energy and Buildings, 102, 453-466.