جست‌وجوی وجوه معمارانه در هفت‌پیکر نظامی گنجوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی مهندسی معماری، دانشکدۀ معماری و هنر، دانشگاه کاشان، ایران.

2 دانشیار گروه تکنولوژی معماری، دانشکدۀ معماری و هنر، دانشگاه کاشان، ایران

3 کارشناسی ارشد معماری، استاد مدعو دانشکدۀ معماری و هنر دانشگاه کاشان، ایران.

چکیده

چکیده
هفت‌پیکر نظامی گنجوی، به‌واسطة توصیف و بیان حالات و ویژگی‌های مستقیم و غیرمستقیم وابسته به معماری و فضاهای معماری، دست‌مایة خوبی برای درک و فهم معماری گذشته و فرهنگ معمارانة ایران‌زمین است. مطالعة متن این اثر نشان می‌دهد معماران در ساخت ابنیه به عناصری توجه می‌کنند که بناها را شکل‌داده، به آن‌ها حیات می‌بخشد. نظامی در اثر خود دو بنای کاخ خورنق و هفت‌گنبد و احوال درون آن را شرح می‌دهد که با مطالعة این ابنیه می‌توان به عناصر و نشانه‌های وابسته به معماری پی برد. روش این تحقیق، توصیفی-تحلیلی، تاریخی و گردآوری مطالب و اسناد به شیوة کتابخانه‌ای بوده است که به کمک تفسیر و تحلیل محتوا به بررسی و مطالعة ابنیة ذکرشده پرداخته و به چند بنای موجود در متن، یعنی کاخ خورنق، کاخ هفت‌گنبد، هم‌چنین ویژگی‌های معماران نام‌برده‌شده در منظومه و سپس ویژگی‌های عناصر و نشانه‌های مذکور پرداخته‌ شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد هریک از زمینه‌های فوق‌الذکر دارای قواعد و چارچوب‌هایی برای توصیف و توضیح فرهنگ معماری دوران نظم متن است. توجه به شکوه و عظمت بنا، فرم و ظاهر آن، تناسب با سبک زندگی و کاربری، آداب و فرهنگ زندگی در بنا، توجه به کهن‌الگوهایی مانند رواق، توجه به موقعیت قرارگیری، توجه به همسایگی‌های بنا و... در بناها و توجه به رنگ و معانی آن در ابیات، سلسله‌مراتب، دید و منظر، وضعیت و کیفیت مصالح، توجه به فرم و شکل و تأثیر آن در روند تکامل داستان، توجه به علوم آسمانی و ستاره‌ها و... جزء خصوصیات معماری بناهای موردنظر و عناصر و نشانه‌های وابسته به معماری و داستان شاعرانه و معمارانة اثر بوده است؛ هم‌چنین جایگاه معمار نزد کارفرما، همه‌فن‌حریف‌بودن معماران، تجویز شیوه و سبک زندگی توسط معمار و... از ویژگی‌های معمار در هفت‌پیکر نظامی گنجوی است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Exploring Architectural Elements in Nizâmî’s Haft Peykar

نویسندگان [English]

  • Reza Baladi 1
  • Babak Alemi 2
  • Sediqe Kamali zarchi 3
1 B.S. in Architecture Engineering, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Art, University of Kashan, Kashan, Iran.
2 Associate Professor, Architectural Technology Department, Faculty of Architecture and Art, University of Kashan, Kashan, Iran.
3 Senior Expert in Architecture Engineering, Visiting Professor at the University of Kashan, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Nizâmî’s Haft Peykar, which through its depiction and description of architectural states and features directly and indirectly presents architecture and architectural spaces, provides valuable material for understanding and comprehending the architecture of the past and the architectural culture of Iran. The study of the text of this work reveals that architects pay attention to elements that give shape and vitality to the buildings they create. In his work, Nizâmî describes two buildings, Khawarnaq Palace and Seven Domes, along with the events taking place inside them, which can shed light on the elements and symbols associated with architecture. The research methodology employed in this study is descriptive-analytical and historical. It is based on library research, involving the interpretation and analysis of content to examine the mentioned buildings. The study focuses on several structures mentioned in the text, namely the Khawarnaq Palace, and Seven Domes, as well as the mentioned architectural features, characteristics, and symbols. The research findings indicate that each of the aforementioned areas has rules and frameworks for describing and explaining the architectural culture of the order in the text. The architectural characteristics of the mentioned structures and elements and symbols related to architecture and the poetic and architectural narrative of the work include attention to the grandeur and magnificence of the structure, its form and appearance, suitability for lifestyle and use, customs and cultural aspects of life within the building, consideration of ancient patterns such as iwans, attention to its location, neighboring structures, and the focus on color and its meanings in verses, hierarchy, views, condition and quality of materials, attention to form and shape and its influence on the evolution of the story, attention to celestial sciences and stars, etc. Furthermore, the role of the architect in relation to the client, the multi-disciplinary expertise of architects, the prescription of lifestyle and style by the architect, etc., are features of architecture in Haft Peykar by Nizâmî.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Haft Peykar
  • Khawarnaq Palace
  • Seven Domes Palace
  • Architectural Elements
  • Nizâmî Ganjavi
  • اصفهانی، ابوالفرج. (1364). الاغانی (ترجمة محمدحسین مشایخ فریدنی). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    • اکبری، امیر و فتاحی معصوم، آمنه‌سادات. (1395). بررسی میزان تأثیرگذاری معماری اورارتو بر معماری هخامنشی (نمونة موردی کاخ آپادانای شوش). پژوهشنامة تاریخ، 44 (11)، 15-48.
    • امیرکلایی، ابراهیم؛ تقوی، الهام و سنایی، زهره. (1393). ردپای شعر در معماری و ارتباط آنها باهم. دومین کنگره بین‌المللی سازه، معماری و توسعه شهری. تبریز، ایران.
    • اسدپور، علی و صادقی، شهاب الدین. (1400). پژوهشی پیرامون وصف معمار در هفتپیکر نظامی گنجوی. هنر و تمدن شرق، 9 (31)، 41-50.
    • بری، مایکل. (1385). تفسیر مایکل بری بر هفت‌پیکر نظامی گنجوی (ترجمة جلال علوی‌نیا). تهران: نشر نی.
    • بهپور، باوند. (1397). «حال و هوا» ی معماری در هفت‌پیکر نظامی گنجوی. معمار، (108)، 38-43.
    • بورکهارت، تیتوس. (1386). مبانی هنر اسلام (ترجمة امیر نصری). تهران: حقیقت.
    • بیرونی، ابوریحان. (1362). التفهیم لاوائل صلناعه التنجیم. تهران: بابک.
    • جیحانی، حمیدرضا. (1394). تصویر کاخ و باغ شاه موبد در مثنوی ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی. مطالعات معماری ایران، 4 (7)، 73-92.
    • خدیوی، هادی و علیپور، فریبا. (1392). هفت‌پیکر نظامی گنجوی و پیشینة تاریخی آن. عرفانیات در ادب فارسی، 4 (16)، 11-30.
    • روشنی، میثم و کشاورز افشار، مهدی. (1401). مطالعة آشکارگی ضرورت دادگری در نگارة کاخ خورنق اثر کمال‌الدین بهزاد. نگره، در حال انتشار.
    • شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1357). صور خیال در شعر پارسی (تحقیق انتقادی در تطوّر ایماژهای شعر پارسی و سیر نظریه بلاغت در اسلام و ایران). تهران: آگاه.
    • عباسی، سکینه. (1389). نقد و بررسی قصة گنبد سفید (براساس قصة هفتم منظومة هفت‌پیکر حکیم نظامی گنجوی)، کاوشنامة زبان وادبیات فارسی، 11 (20)، 203-224.
    • عطارزاده، عبدالکریم. (1385). کاخ ساسانی خورنق از واقعیت تا افسانه، رهپویه هنر، 1 (2)، 10-15.
    • علی‌اکبری، نسرین و حجازی، مهرداد. (1388). تحلیل استعلایی هفت‌پیکر. پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی (علمی-پژوهشی) دانشکدةادبیات و علوم انسانی –دانشگاه اصفهان، 45 (3)، 35-58.
    • فرخی سیستانی.(1371). دیوان اشعار. تهران: روز.
    • فرنبغ دادگی. (1369). بندهش. تهران: توس.
    • گری، بازیل. (1369). نقاشی ایرانی (ترجمة عربعلی شروه). تهران: عصر جدید.
    • محمدی، محمدحسین. (1389). نگاهی به عناصر داستانی در هفت‌پیکر نظامی گنجوی. پژوهشی تحقیقات زبان و ادب فارسی، 3 (6)، 171-187.
    • مددی، نشاط. (1397). تجلی معماری در هفت‌پیکر نظامی گنجوی. پنجمین کنفرانس ملی معماری و شهرسازی ایران در گذار آثار و اندیشه‌ها. قزوین، ایران.
    • مدرسی هوس، جواد. (1397). پیکار خاک و کاخ تجزیه وتحلیل اثر «ساختن کاخ خورنق» اثر کمال‌الدین بهزاد. آستان هنر، 6 (18)، 56-61.
    • منوچهری دامغانی، ابوالنجم. (1347). دیوان اشعار. تهران: زواره.
    • ناصرخسرو، ابومعین. (1378). دیوان اشعار. تهران: دانشگاه تهران.
    • نامورمطلق، بهمن. (1382). اسطوره‌زدایی و اسطوره‌پردازی کاخ خورنق در نگاه نظامی گنجوی و بهزاد، کتاب ماه هنر، (63).
    • نظامی گنجوی گنجوی. (1315). هفت‌پیکر نظامی گنجوی گنجوی. تهران: قطره.
    • هینس والتر. (1368). اوزان و مقیاس در اسلام (ترجمة غلامرضا ورهرام). تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • واردی، زرین‌تاج و مختارنامه، آزاده. (1386). بررسی رنگ در حکایت‌های هفت‌پیکر نظامی گنجوی. ادب پژوهی، 1 (2)، 167-189.