نگرش تحلیلی بر آرایه‌های معماری خانه‌های قاجار موردشناسی:خانۀ قاجاری فیض مهدوی شهرکرمانشاه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.

2 استادیار گروه معماری، دانشکدۀ معماری و هنر دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

3 استادیار گروه معماری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.

چکیده

تحولات آرایه‌های معماری در خانه‌های قاجاری کرمانشاه، بواسطه‌ی تغییرات معماری تحت تاثیر و نفوذ گسترده‌ی الگوهای معماری غرب در ایران پدیدار شد. توسعه تزئینات معماری این خانه‌ها، با استفاده از مفاهیم زیبایی‌شناسی، خلاقیت و افکار هنرمندان معمار و مطابق با نیازها و امکانات موجود در این دوره متجلی گردید. در این پژوهش، چگونگی کاربرد آرایه‌های معماری به طور اخص در خانه فیض‌مهدوی شهر کرمانشاه به عنوان یک مجموعه‌ی ارزشمند میراثی- فرهنگی در بافت تاریخی شهر و تحلیل میزان تاثیرگذاری الگوهای توسعه معماری در آرایه‌های معماری خانه قاجاری به عنوان پرسش‌های اساسی تحقیق مطرح شده است که تاکنون مورد ارزیابی قرار نگرفته است. این پژوهش ‌با روش تاریخی، تفسیری و بررسی تطبیقی طی مراحل «بررسی الگوهای آرایه‌ها و تعیین مولفه‌های‌ تاثیرپذیری از معماری سنتی ایران و معماری غرب در خانه‌های ‌قاجاری»؛ «تحلیل تطبیقی چگونگی و میزان تاثیرگذاری معماری سنتی ایران و معماری غرب در آرایه‌های معماری خانه‌ی فیض‌مهدوی» و «تبیین و ارزیابی چگونگی و میزان الگوپذیری آرایه‌های معماری از معماری سنتی ایران و معماری غرب در خانه‌ی فیض‌مهدوی» صورت گرفت. تحلیل موضوع در این نوشتار بر اساس جمع‌آوری اطلاعات به صورت اسنادی، کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی برای بررسی محدوده‌ی مطالعاتی مورد نظر میسر شد. تحلیل و جمع‌بندی نتایج حاصل از یافته‌های ارزیابی این پژوهش بصورت تطبیقی نشانگر آن است که، تحولات و الگوپذیری آرایه‌های معماری خانه قاجاری فیض‌مهدوی، طی دو مرحله متفاوت فضاهای بیرونی و درونی خانه را در آغاز تحت تاثیر تزئینات معماری سنتی ایران به صورت تزئینات ساده و سپس تلفیق هنر تزئینات سنتی با تزئینات غربی مجلل قرار داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analytical Approach to the Architectural Arrays of Qajar Houses (Case Study: The Qajar House of Faiz Mahdavi in the City of Kermanshah)

نویسندگان [English]

  • Pegah Chaleshgar 1
  • Mojgan Khakpour 2
  • Ali Asgharzadeh 3
1 Department of Architecture, Chalous Branch, Islamic Azad University, Chalous, Iran.
2 Department of Architecture, Architecture& Art Branch, University of Guilan, Rasht, Iran.
3 Department of Architecture, Chalous Branch, Islamic Azad University, Chalous, Iran.
چکیده [English]

The evolution of architectural arrays in the Qajar houses of Kermanshah appeared due to the architectural changes under the influence of Western architectural patterns in Iran. The development of the architectural decorations of these houses was manifested by using the concepts of aesthetics, creativity, and thoughts of architect artists in accordance with the needs and facilities available in this period. In this research, how to use architectural arrays, especially in Faiz Mahdavi’s house in Kermanshah city as a valuable cultural-heritage collection in the historical context of the city and the analysis of the influence of architectural development patterns in the architectural arrays of Qajar houses have been raised as the basic research questions that have been raised so far Not evaluated. This research with the historical, interpretive, and comparative research method during the stages of “investigating the patterns of arrays and determining the influential components of traditional Iranian architecture and Western architecture in Qajar houses”; “Comparative analysis of how and the extent of influence of traditional Iranian architecture and Western architecture in the architectural arrays of Faiz Mahdavi’s house” and “explanation and evaluation of how and how much the architectural arrays are modeled on traditional Iranian architecture and Western architecture in Faiz Mahdavi’s house” were carried out. The analysis of the subject in this article was made possible based on the collection of data gathered through document analysis, library research, and field studies. Analyzing and summarizing the results obtained from the evaluation findings of this research comparatively shows that the evolutions and patterning of the architectural arrays of Faiz Mahdavi’s Qajar house, during two different stages, the outer and inner spaces of the house were initially influenced by the traditional Iranian architectural decorations in the form of simple decorations and then Combining the art of traditional decorations with luxurious western decorations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arrays
  • Architecture
  • Qajar houses
  • Faiz Mahdavi’s house
  • Kermanshah
  • آیت‌اللهی، حبیب‌الله. (1389). ایران: تاریخ هنر. تهران: بین‌المللی الهدی.
  • ابراهیمی، غلامرضا؛ سلطان‌زاده، حسین و کرامتی، غزل. (1396). بازتاب فرهنگ غرب در تحول سبک زندگی و معماری خانه‌های اواخر قاجار شهر همدان. باغ نظر، 14 (47)، 29-38.
  • افشار اصل، مهدی و خسروی، محمدباقر. (1377). معماری ایران در دورة قاجار. هنر، 18 (36)، 127-137.
  • افشار سیستانی، ایرج. (1371). کرمانشاهان و تمدن دیرینة آن شامل: اوضاع طبیعی، جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی و اقتصادی. تهران: زرین.
  • افضل‌طوسی، عفت‌السادات؛ سلاحی، گلناز و سلاحی، لادن. (1392). مطالعة کاشی نگاره‌هایی با نقوش زنان قاجاری در خانه‌های شیراز. زن در فرهنگ و هنر، 5 (3)، 577-594.
  • امینی، فریبا؛ مطلبی، قاسم و دباغچی، سمانه. (1399). بازشناسی معماری معاصر ایران برمبنای ابعاد زیبایی‌شناسی بناهای تاریخی قاجاریه (نمونة موردی: تزئینات کاخ‌های سلطنتی اواخر قاجار در پایتخت). پژوهشنامة تاریخ، 15 (59)، 1-22.
  • • بابازاده اسکوئی، سولماز و پاکروان، گلناز. (1390). بررسی الگوهای مطرح در طراحی نماهای اصلی خانه‌های دورة قاجاریه و اوایل پهلوی اول در تبریز. مجموعة مقالات همایش ملی سازه، راه، معماری. چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس.
  • بانی‌مسعود، امیر. (1388). معماری معاصر ایران: تکاپوی بین سنت و مدرنیته. تهران: هنر معماری قرن.
  • برومند سرخابی، هدایت‌الله. (1388). در جستجوی هویت شهری کرمانشاه. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
  • خدادادی، آناهیتا و بزرگمهری، زهره. (1390). آمود‌های ایرانی (شناخت آسیب‌شناسی و مرمت). تهران: سروش دانش.
  • بیات، عزیزالله. (1357). جغرافیای مختصر کرمانشاه. کرمانشاه: نشر بی نا.
  • بیگلری، هرمز. (1376). تاریخ کرمانشاه در عصر قاجار یا نگرشی بر تاریخ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کرمانشاه به انضمام اسناد و مدارک تاریخی. کرمانشاه: طاق بستان.
  • پاسیان خمری، رضا؛ رجبعلی، حسن و فرخ‌زاد، محمد. (1396). سیر دگرگونی فضای بسته، فضای سرپوشیده و فضای باز در خانه‌های تاریخی گرگان از دورة قاجاریه به پهلوی اول. مرمت و معماری ایران، 7 (13)، 91-106.
  • حائری مازندرانی، محمدرضا. (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت: بررسی معماری خانه‌های تاریخی و معاصر. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
  • حسینی، سید هاشم؛ احمدزاده، فرید و شایگان‌فر، نادر. (1394). مطالعه و شناخت تزئینات معماری مساجد شاخص دورة قاجار در شهر کرمانشاه. مجموعة مقالات همایش ملی معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی. رشت، دانشگاه پیام نور گیلان.
  • خاکپور، مژگان؛ انصاری، مجتبی و طاهرنیان، علی. (1389). گونه‌شناسی خانه‌های بافت قدیم شهر رشت. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 2 (41)، 29-42.
  • دبدبه، محمد و فرحی‌نیا، امیرحسین. (1397). بررسی تأثیر تغییر کاربری بر معماری داخلی خانة تاریخی بهنام به فضای آموزشی (دانشکدة معماری). مجموعة مقالات کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و مدیریت توسعة شهری در ایران. تهران، دانشگاه تبریز و دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
  • رمضان‌جماعت، مینا و نیستانی، جواد. (1389). جلوه‌های‌سنت و تجدد در فضاهای ورودی خانه‌های ‌تهران دورة قاجار. هنرهای زیبا-معماری ‌و شهرسازی، 2 (44)، 65-76.
  • روشندل، زهرا؛ هاشمی زرج‌آباد، حسن و قربانی، حمیدرضا. (1395). بررسی معماری خانه‌های سنتی قاجار در نهبندان با تأکید بر خانة نعمت‌الله تقوی. دانش مرمت و میراث فرهنگی، 4 (7)، 1-18.
  • ریاضی، سید ابوالحسن. (1389). تأثیر تجدد بر سازمان فضایی شهر تهران در اواخر دورة قاجار. تحقیقات فرهنگی، 3 (3)، 129-148.
  • زارعی، هانی. (1389). بررسی ویژگی‌های سبکی‌گونة معماری مسکونی دورة قاجاریه شهر شیراز. مجموعة مقالات همایش ملی معماری و شهرسازی معاصر ایران. شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز.
  • سلطانی، محمدعلی. (1381). جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان. تهران: سها.

سلطانزاده، حسین؛ ایرانی بهبهانی، هما و ارمغان، مریم. (1392). معماری و فرهنگ در خانه‌های اعیانی تهران در دورة قاجار. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 3 (1)، 29-50.

  • شاه‌محمدیان، مریم و صدیق، مرتضی. (1394). بررسی کاربرد مصالح در شکل‌گیری نقوش به‌کار رفته در تزئینات عصر قاجاریه (نمونة موردی خانه‌های تهران). مجموعة مقالات کنفرانس بین‌المللی مهندسی و علوم کاربردی. امارات-دبی، دانشگاه تهران، مؤسسة مدیران ایده‌پرداز پایتخت ویرا.
  • شاهرودی، مرضیه. (1394). تأثیر تعاملات فرهنگی ایران و اروپا بر معماری ایران در دورة قاجار (نمونة موردی: مجموعة ساختمان‌های کاخ گلستان). مجموعة مقالات همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران. یزد، دانشگاه علم و هنر یزد.
  • شایانفر، شهناز. (1377). تاریخ فرق مذاهب: کرمانشاه دیاری آشنا. مشکواه النور، 2 (6).
  • صادقی، سارا؛ اخلاصی، احمد و کامل‌نیا، حامد. (1397). بررسی نقش زیبایی‌شناسی معماری در خانه‌های ایرانی (نمونة ‌موردی: خانه‌های تاریخی شهر مشهد). پژوهش‌های معماری اسلامی، 6 (4)، 3-16.
  • صارمی نائینی، داوود و مسعودی، ذبیح‌الله. (1389). مطالعه و بررسی خانه‌های تاریخی بیرجند در دورة قاجار. مجموعة مقالات همایش منطقه‌ای خانة ایرانی. گنبد کاووس، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبد کاووس.
  • صارمی، علی‌اکبر. (1374). مدرنیته و رهاوردهای آن در معماری و شهرسازی ایران. گفتگو، 3 (10)، 57-69.
  • علمی جعفرلو، مرتضی. (1393). بررسی تزئینات معماری دورة قاجار با تأکید بر نقوش اروپایی در آثار این دوره در شیراز. مجموعة مقالات کنگرة بین‌المللی پایداری در معماری و شهرسازی-شهر مصدر. امارات، کانون سراسری انجمن‌های صنفی مهندسان معمار ایران و دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات.
  • فرهاد، شراره و کاشانی، اریک. (1389). بررسی معماری و شهرسازی در دورة قاجار. مجموعة مقالات اولین همایش معماری و شهرسازی معاصر (مبانی و مصادیق معماری و شهرسازی). گنبد کاووس، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبد کاووس.
  • قاسمی سیچانی، مریم و معماریان، غلامحسین. (1389). گونه‌شناسی خانة دورة قاجار در اصفهان. هویت شهر، 4 (7)، 87-94.
  • قبادیان، وحید. (1383). دارالخلافة ‌ناصری سنت و تجدد در معماری معاصر تهران. مجموعة مقالات مهندسین مشاور معماری سفید. تهران، دانشگاه تهران.
  • قلیچ‌خانی، بهنام. (1391). رویکردی تحلیلی به سیر تحول خانة ایرانی در عهد قاجار. مجموعة مقالات همایش ملی معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی. رشت، دانشگاه گیلان.
  • قیومی بیدهندی، مهرداد. (1383). تحقیق تفسیری تاریخی درمعماری. صفه، 3 (39)، 67-101.
  • کاتب، فاطمه. (1385). معماری خانه‌های ایرانی. تهران: طبع و نشر.
  • کریمی، بهمن. (1317). جغرافیای مفصل تاریخی غرب ایران. کرمانشاه: چاپخانة سعادت.
  • کمالی، محمدرضا. (1389). بررسی معماری ‌دورة قاجار. دانش مرمت و میراث فرهنگی، 6 (4)، 47-57.
  • کیان‌مهر، قباد؛ تقوی‌نژاد، بهاره و میرصالحیان، صدیقه. (1394). گونه‌شناسی تزئینات قواره‌بری در فرم خورشیدی درها (مطالعة موردی: درهای بناهای سلطنتی دورة قاجار تهران). نگره، 11 (34)، 85-101.
  • گودرزی، مرتضی. (1388). آیینة خیال: بررسی و تحلیل تزئینات معماری دورة قاجار. تهران: شرکت انتشارات سوره مهر.
  • مرادی، یوسف. (1382). سیمای میراث فرهنگی کرمانشاه. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
  • معماریان، غلامحسین. (1372). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی: گونه‌شناسی درونگرا. تهران: سروش دانش.
  • مکی‌نژاد، مهدی. (1388). تاریخ هنر ایران در دورة اسلامی: تزئینات معماری. تهران: سمت.
  • مولانایی، صلاح‌الدین و سلیمانی، محسن. (1401). تزئینات و عناصر الحاقی به معماری اسلامی دورة قاجار. مطالعات میان‌رشته‌ای معماری ایران، 1 (1)، 89-100.
  • مومنی، کورش؛ عطاریان، کورش و قدردان قراملکی، رضا. (1394). بررسی تزئینات خانه‌های قاجاری شهر قم (مطالعة موردی: خانة شاکری قم). نگارینة هنر اسلامی، 2 (7)، 128-142.
  • نظربلند، نازیلا. (1396). نوگرایی در تزئینات بناهای قاجار شهر شیراز. تهران: کتیبة نوین.
  • یوسف‌کیانی، محمد. (1376). تزئینات وابسته به معماری ایران دورة اسلامی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
  •  
  • Haj Mohamadi, S., Ahmadi, V., Tabassi, M. & Seyed Alhosseini, S. M. (2021). An Investigation of the Effect of Cultural Consumption Index on the External Façade in Residential Architecture: (A case studies of the City of Tehran in Transition Period). Creative City Design, 4 (3), 117-131.
  • Tahmasbifard, M. (2020). A Comparative Study on Residential Architecture in the Qajar era (Case Study: Mansions in Tehran). International Journal of Architecture and Urban Development, 10(2), 49-58.