2024-03-29T20:22:37Z
http://www.jaco-sj.com/?_action=export&rf=summon&issue=514
هنر و تمدن شرق
2345-6612
2345-6612
1392
1
1
در جستجوی هویت شرق
سخن
سردبیر
مشرق زمین مهد تمدنها و ادیان بزرگ بوده است؛ این اعتقاد مشهوری است که در منابع متعدد تاریخی، باستانشناسی و فرهنگی به آن تصریح شده است. قلمرو جغرافیایی شرق از شمال آفریقا تا سند و از آسیای مرکزی تا اقیانوس هند را در برمیگیرد، لیکن مفهوم شرق هنوز تلقی واحدی ندارد و نقاط اشتراک ساکنان این سرزمین روشن نیست. علاوه بر این علت نظام دوقطبی و قرارگیری شرق در برابر غرب و تقسیم تمدنهای جهان به دو گروه شرق و غرب نیز پاسخ مسلمی ندارد. جامعه شرق به رغم تنوع قومی، دینی، آیینی و زبانی و استقلال اجزا، دارای مفهومی واحد است که از ریشهای مشترک میان این جوامع نشأت میگیرد. کشف عناصر هویتبخش شرق و شناخت روابط آنها، نیازمند بازخوانی مفهوم شرق در قالب "کل" واحد فرهنگی است که مرزهای آن فراتر از محدوده جغرافیایی میرود. از آنجا که خدایان در سرزمین شرق، عناصر طبیعت هستند و آیینهای موجود در طول زمان از دگردیسی باورهای آسمانی و طبیعتگر حکایت دارد، لذا ریشه مشترک مردم این سرزمین میتواند فلسفه دینی و جهانبینی ماورا زمینی آنها باشد.
شرق
هویت شرق
شرق فرهنگی
شرقشناسی
2013
10
01
3
8
http://www.jaco-sj.com/article_3685_08a989efa8a6eda2ad269bb7bcc4d8a4.pdf
هنر و تمدن شرق
2345-6612
2345-6612
1392
1
1
بازشناسی سازمان فضایی شهر ساسانی بیشاپور با تکیه بر یافتههای باستانشناسی
علیاکبر
سرفراز
محمود
تیموری
بعد از دارابگرد و اردشیرخوره (گور یا فیروزآباد)، شهر باستانی بیشاپور از اولین شهرها و پایتختهای ساسانی است که توسط شاپور ساخته شد. این شهر از جمله معدود شهرهای ایران باستان است که برخی عناصر اصلی آن نسبتاً باقیمانده و میتواند معرف شهر ایرانی در دوره خود باشد. در کشور ما علیرغم تعدد مطالعات باستانشناسی، باستانشناسیِ شهری که در واقع به بررسی فرآیند شهری و چگونگی شکلگیری شهرها و توسعه آنها به عنوان یک محیط انسانساخت مینگرد و کارکرد بخشهای مختلف آن را مورد پژوهش قرار میدهد، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. معدود مطالعات موجود درباره سازمان فضایی شهرهای باستانی ایران که توسط معماران یا شهرسازان انجامگرفته بیشتر براساس مبانی غیر مستند انجام شده است و با یافتههای باستانشناسی انطباق ندارد. هدف این مقاله معرفی و تحلیل فرآیند شکلگیری شهر ساسانی بیشاپور به صورت مستند و براساس یافتههای ملموس کاوشهای باستانشناسی است که عمدتاً طی سالهای 1347 تا 1357 انجام شده است. برای دستیابی به این تحلیل از نظریه "سازمان فضایی شهر" بهره گرفته شده که در آن شهر به عنوان یک "کل هدفمند" با شاخصهای چهارگانه "قلمرو، ساختار، کلهای کوچک و مرکز" بازشناسی میشود. بر این اساس بعد از تحلیل و معرفی شاخصهای چهارگانه، سازمان فضایی بیشاپور با در نظر گرفتن شرایط اجتماعی ـ فرهنگی دوره ساسانی و مقایسه مختصر با ویژگیهای عمومی سازمان فضایی شهر ایرانی- اسلامی، مورد تفسیر قرار میگیرد.
بیشاپور
شهر باستانی
شهر ایرانی
شهر ساسانی
سازمان فضایی شهر
شاپور
ساختار تاریخی
2013
10
01
9
16
http://www.jaco-sj.com/article_3686_0c8ae43aec74b8c0a93fed063cc4b8c2.pdf
هنر و تمدن شرق
2345-6612
2345-6612
1392
1
1
اوپانیشادها، منشأ تجلیات معنوی هند
فرزانه
اعظم لطفی
«اوپانیشادها»1 بخش آخر «وداها»2 است که آن را «ودانتا»3 یا «پایان ودا» خواندهاند. در تقسیمبندی آثار مقدس کیش هندو اوپانیشادها را جزو نوشتههای الحاقی «آرانیاکاها»4 میدانند. سرایندگان اوپانیشادها بنابر سنن هندوان، فرزانگان و شنوندگان احکام حق «کاوایا ساتیاسروتاه»5 بودند که در قعر و انبوه جنگلهای بکر هندوستان خلوت میگزیدند و به خویشتنکاوی میپرداختند. آنها تجارب معنوی را [که از مبدأ فیض ایزدی] بدانها الهام میشد و با علم حضوری و اشراق در وجودشان شریان مییافت به سیاق وحدت وجود ابراز میداشتند و به لباس جملات مرموز میآراستند و در قالب افکار ترکیبی و فشرده میریختند. دوران جنگلنشینی که با رسالههای «آرانیاکاها» آغاز شد به اوپانیشادها انجامید که میتوان از آن به تعبیری به دوران آموزش و پرورش در انبوه جنگل یاد کرد. براساس نظریه «ماکس مولر»، اوپانیشادها تعلیمات شفاهی است که مرشدان به مریدان نزدیک خود میدادند. باید دریافت که اکثر مکاتب مهم نظری در هندوستان و حتی بودیسم از اوپانیشاد سرچشمه گرفته است. این پژوهش در نظر دارد با توجه به بحث اصلی در اوپانیشاد به اثبات معنویات خاص و تزکیه نفس و حقیقت یگانه در دوران کهن هند بپردازد.
اوپانیشاد
تجلیات معنوی
حقیقت درون
آتمن
برهمن
معرفت خودی
2013
10
01
17
24
http://www.jaco-sj.com/article_3687_5685d8846828c706ccf56d0f55068fca.pdf
هنر و تمدن شرق
2345-6612
2345-6612
1392
1
1
دوره نوسنگی قدیم در منطقه دریاچه ارومیه
بهرام
آجورلو
سکونتگاههای دوره نوسنگی قدیم در منطقه دریاچه ارومیه آذربایجان مسئلهای است که تاکنون منابع منتشرشده درباره محوطههای باستانی این منطقه به آن اشارهای نداشتهاند. البته در پیرامون دریاچه ارومیه شماری از محوطههای باستانی عصر نوسنگی وجود دارند که از بررسی و کاوش آنها اطلاعات ارزشمندی منتشر شده است؛ مثل حاجیفیروز تپه، یانیقتپه و اهرنجانتپه. با این حال، برعکس آنچه تاکنون منتشر شده، دادهها و مواد باستانشناختی مکشوفه از این تپهها معرف تسلسل آثاری از دورههای قدیم تا جدید نوسنگی با سفال یعنی حدود 6500 تا 5000 ق. م. است. همچنین امروزه شواهد باستانشناختی جدیدی دال بر وجود سکونتگاههای دوره قدیم نوسنگی با سفال در منطقه مشاهده میشود که هم افق جارمو2، گوران2، عبدالحسین2 و تپه سراب در زاگرس شمالی و مرکزی مینماید که حدود 7000 تا 6000 ق. م. برای آنها قدمت تعیین شده است. این مقاله اما بر مبنای یافتههای باستانشناختی از اهرنجانتپه و قرهتپه در مقایسه با آثار حاجیفیروز با بازنگری مطالعات پیشین، تفسیری جدید از دوره قدیم نوسنگی در منطقه عرضه میکند. سرانجام نویسنده بر مبنای یک رهیافت انتشارگرا چنین نتیجه میگیرد که محوطههای دوران نوسنگی قدیم و جدید منطقه دریاچه ارومیه برآیند و تحت تأثیر توسعه روستانشینی اولیه در زاگرس مرکزی و شمالی بوده است.
نوسنگی شدن
دوره نوسنگی قدیم
دوره نوسنگی جدید
منطقه دریاچه ارومیه
زاگرس
2013
10
01
25
32
http://www.jaco-sj.com/article_3688_65f37318f7dfb8b962d5c34916ef058c.pdf
هنر و تمدن شرق
2345-6612
2345-6612
1392
1
1
رازگشایی نمادهای آیینی در پوشش شهریاران ساسانی
فریدون
آورزمانی
نقشبرجستهها، سکهها و مهرهای ساسانی از منابع و مآخذ بزرگ هنر و فرهنگ ساسانی بشمار میروند، پژوهندگان هربار که به مطلب تازهای از تاریخ و هنر ساسانی بر میخورند یا به خواندن نوشتهای توفیق مییابند، همواره به این منابع بازمیگردند. این نقشها معیارهای اصیلی هستند که میتوانیم نتایج بدست آمده را با آنها بسنجیم. مقایسه تصویر شهریاران ساسانی که بر صخرهها نقرشده با تصویر آنها بر سکهها و ظروف فلزی نقشدار و نگینهای کندهکاری شباهت و وحدتی اصولی را اثبات میکند که تصویرهای مذکور بر مبنای آن پدید آمدهاند. بررسی زیورها، پوشاک و مخصوصاً افسر شاهی روشن میسازد این آثار دارای نشانههای نمادین و رازآمیزی هستند که با آئین زرتشت و باورهای پیش از آن پیوندی ناگسستنی دارند. «دیهیم» یا «فرّ» ایزدی از نشانههای بارز هنر ساسانی است که ضمن ارتباطات ساسانیان با امپراطوری روم به آن دیار رفته و بعدها در لباس نظامی کُرواتهای قوم ایرانیتبار اروپایی ظاهر شده و از آنجا به فرانسه رفته و مورد توجه سایر اروپاییان قرار گرفت به طوری که ابتدا شاهان و بزرگان آن را بکار گرفته اند و بعدها جزئی از لباس رسمی مردم آن دیار شده است.
هنر ساسانی
مهر
آناهیتا
بهرام
فره ایزدی
کروات
پاپیون (پروانه)
2013
10
01
33
42
http://www.jaco-sj.com/article_3689_c2372679d950eba3fd259eab723b66d8.pdf
هنر و تمدن شرق
2345-6612
2345-6612
1392
1
1
بازخوانی روایت باستانی «آب و درخت» در دوران اسلامی ایران
شهره
جوادی
عناصر طبیعت همچون خورشید، ماه، ستارگان، آب، گیاه، آتش، کوه، بعضی از جانوران، زمین و آسمان نزد اقوام و ملل مختلف جهان ارزش و اعتبار ویژهای داشتهاند؛ تا جاییکه برای این مظاهر طبیعت تقدسی قایل بوده و نماد و نشانههایی برای آنان ساخته یا خدایانی را به آنها نسبت میدادند. در ایران باستان آب و گیاه از احترام و ارزش بسیاری برخوردار بوده و از نشانههای مهر و اناهیتا محسوب میشدند. آیینهای نیایش برای آب و درخت مقدس و ایزدان وابسته به آنها از گذشتههای دور در ایران رایج بوده و در دوران اسلامی با محتوای جدید تداوم یافته است. چنانکه نیایش اناهیتا به توسل و شفاعت نزد معصومین و مقدسین در باور اسلامی تبدیل شده است. اناهیتا ایزدبانوی آبها به سان بانویی با خصوصیات طبیعی و کمالیافته، نماد باروری انسان، حیوان و نبات است. قوت این باور در فرهنگ ایران به حدی بود که در دوران اسلامی این سرزمین نیز استمرار یافت. آیین بارانخواهی و توسل به حضرت زهرا (س) و حضرت عباس، سقای دشت کربلا، جایگزین نیایشهای آب و توسل به اناهیتا شده است. در این دگردیسی، اگرچه صورت آیین حفظ شده و تداوم یافته، اما ماهیت به جای "طلب باران از الهه اناهیتا" به "توسل به اشخاص مقدس" برای وساطت و شفاعت نزد خداوند بدل شده است؛ شفاعتی که در قرآن مشروط به اذن خداوند است؛ در دوره اسلامی آب و درخت ذاتاً دارای تقدس نیست اما به واسطه نقش مهم آنها در زندگی مردم و ارتباط با باور کهن و تأکید قرآن کریم مورد توجه و مطلوب شمرده میشوند. در حقیقت تغییر مهمی که در باور اسلامی نسبت به پیشینیان رخ داد، مرجع درخواست و دعای مردمان است که در گذشته توسل به اناهیتا و مهر بوده، درحالیکه در باور اسلامی به ویژه در اعتقاد شیعیان توسل به معصومین و مقدسین، به عنوان شفیع و واسطه است.
آب
درخت
اناهیتا
آیین نیایش
زیارتگاه
دوران اسلامی
2013
10
01
43
50
http://www.jaco-sj.com/article_3690_a6ecde875095f2ffc7184b3bd7ebd0eb.pdf
هنر و تمدن شرق
2345-6612
2345-6612
1392
1
1
سازمان فضایی در شهر اسلامی ایران
سید امیر
منصوری
شهر به عنوان عالیترین مظهر تمدن انسانی، در ایران دو سرنوشت متفاوت داشته است : در دوران پیش از اسلام که جهانبینی طبقاتی حاکم بود و ارتباط میان زمین و آسمان از طریق اشخاص برگزیده برقرار میشد، بنابراین شهر صورتی دستوری و نمادین داشت. با ورود اسلام به ایران، جهانبینی برابرنگر اسلام، منطق طبقات اجتماعی را در هم ریخت و قبول ارتباط بیواسطه میان انسان و خدا، جایگاه واسطهها و اشخاص خاص در جامعه را برچید. در نتیجه شهر اسلامی ایران، به دلیل دگرگونی اندیشه و اعتقاد، محصولی نوین از تمدن دوره اسلامی ایران شد که از سازمان فضایی متفاوتی نسبت به گونه قبل از اسلام خود بهرهمند بود. شهر جدید، اجتماع محور بود و سازمان و صورت آن از اصالت اجتماع، برابری افراد جامعه و نمادهای اعتقادی ساکنان الهام می گرفت. در نتیجه دارای نظمی شد که در دوره پیش از آن وجود نداشت تاثیرات شهر ایران قبل از اسلام در دوره اسلامی به برخی عناصر کالبدی و شکلدهنده به فضاهای شهری منحصر میشد.
سازمان فضایی شهر
شهر ایرانی
شهر اسلامی
روابط اجتماعی
مرکزیت شهر
2013
10
01
51
62
http://www.jaco-sj.com/article_3691_a4610e0a0aff2c5356983c43a81f58bd.pdf